درست درزمانی که جهان توجه بیشتری را به آینده انرژی سبز معطوف کرده بود ما با وابستگی روزافزونی به سوخت‌های فسیلی مواجه شدیم. افزایشی که از دهه 1970 بی‌سابقه بود. تهاجم روسیه به اوکراین همراه با فشارهای ناشی از همه‌گیری برای بالابردن قیمت حامل‌های انرژی و در کنار آن افزایش بیش از 50 درصدی قیمت نفت در نیمه اول سال 2022 باعث شد تا این جنبه از تأثیرات قیمت انرژی بر اقتصاد جهانی نمود بیشتری پیدا کند. این شوک انرژی در کنار افزایش تورم باعث بروز ریاضت و سردرگمی سیاسی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان شد.
1-چرا شوک انرژی داریم؟
تنها دو سال پیش و از پس همه‌گیری کرونا، قیمت بنچمارک (benchmark)آتی نفت آمریکا برای مدت کوتاهی به زیر صفر سقوط کرد. یک سال بعد، قیمت نفت به سطح قبل از همه‌گیری بازگشت و روندی افزایشی به خود گرفت زیرا تقاضای احیا شده از رشد عرضه نفت خام پیشی گرفت. سپس مجموعه‌ای تکانه‌های شدید ناشی از امواج تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه روسیه (منبع 10 درصد نفت جهان (همراه با سایر کالاهای کلیدی از گندم تا کود و نیکل)) رخ داد. ذکر این نکته خالی‌ازلطف نیست که بیش از نیمی از صادرات نفت روسیه به کشورهای اتحادیه اروپا می‌رود، اما بازارهای انرژی، جهانی هستند، بنابراین تغییرات در عرضه و تقاضا بر بازارهای سراسر جهان تأثیر می‌گذارد.
2-آسیب ناشی از افزایش قیمت‌ها متوجه چه کسانی شد؟
مسلماً بیشترین میزان آسیب به مصرف‌کنندگان وارد شد چراکه کاهش هزینه‌های انرژی دشوار است. در بریتانیا، و بنا بر اعلام رگولاتورها، افزایش قیمت گاز طبیعی در جهان باعث افزایش میانگین قبض انرژی خانوارها در ماه اکتبر تا 42 درصد شد. در کنار همه این موارد افزایش سقف قیمت‌ها باعث شد تا استانداردهای زندگی با چالش جدیدی مواجه شود که از دهه 1950 بی‌سابقه بود. در بسیاری از نقاط جهان، قیمت خرده‌فروشی سوخت سریع‌تر از نفت خام افزایش یافت. بنزین برای اولین‌بار در ماه ژوئن، یعنی شروع فصل سفرهای تابستانی در ایالات متحده، به طور میانگین به بالای 5 دلار در هر گالن (3.79 لیتر) رسید. نتیجه نهایی این افزایش، وقوع تورمی بود که در دهه‌های گذشته بی‌سابقه بود. فراتر از افزایش قیمت انرژی، نگرانی‌هایی هم در مورد شبکه برق وجود دارد. چرا که شبکه تأمین برق به دلیل تغییرات آب‌وهوایی تحت‌فشار قرار گرفته‌اند و حال به دلیل تغییرات قیمت انرژی شکننده‌تر نیز شده و خاموشی‌هایی را با خود به همراه آورده‌اند و زندگی افراد را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده‌اند.
3-نتیجه چه بود؟
تقلا برای افزایش ذخیره منابع و تغییر مسیر تأمین سوخت انجام شد تلاش‌هایی که با موفقیت‌های محدودی نیز مواجه شد. اتحادیه اروپا واردات نفت روسیه را به‌تدریج ممنوع کرد و گاز طبیعی مایع بیشتری را از بازارهای جهانی خرید تا خود را از کمند وابستگی به خطوط لوله گاز روسیه که 40 درصد از عرضه را تشکیل می‌داد، رها کند. دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، از پالایشگاه‌های نفت خواست تا امکان‌سنجی لازم در مورد بازگرداندن ظرفیت‌های ذخیره شده به چرخه تأمین تلاش کنند. واکنش‌های دیگری نیز وجود داشت: انتظار می‌رفت که برای کاهش افزایش تورم، فدرال رزرو آمریکا و همتایانش نرخ‌های بهره را در تهاجمی‌ترین چرخه انقباض سیاست پولی در دهه‌های اخیر افزایش دهند (چین و ژاپن استثنا بودند). اگرچه این امر هزینه‌های انرژی را کاهش نمی‌دهد، اما هدف این است که رشد اقتصادی را تا حدی کاهش دهد تا تأثیر تورم از بین رود.
4-آیا تأثیر این روند می‌تواند طولانی شود؟
تا اوایل ژوئن، هیچ نشانه‌ای از پایان جنگ در اوکراین و امید چندانی برای افزایش تولید انرژی وجود نداشت و کشورهای نفت‌خیز اوپک تنها با افزایش اندکی تولید نفت موافقت کردند. قیمت قرارداد آتی نفت وست تگزاس اینترمدیت به بالای 120 دلار در هر بشکه رسید و افزایش احتمالی مصرف پس از همه‌گیری در چین، بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان، فشارهای افزایشی بیشتری را تحمیل کرد. جیمی دیمون، مدیر اجرایی جی‌پی مورگان چیس: نفت پتانسیل رسیدن به بشکه‌ای 150 یا 175 دلار را دارد و این بانک خود را برای یک “طوفان” اقتصادی آماده می‌کند.
5-وجه تمایز این شوک با شوک‌های قبلی
از نظر قیمت این شوک با دو شوک نفتی معروف تاریخ، قابل‌مقایسه است: جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1973 که باعث شد بسیاری از تولیدکنندگان نفت خام از فروش به کشورهای حامی اسرائیل خودداری کنند و انقلاب 1979 ایران حدود 7 درصد از عرضه جهانی نفت خام برای مدتی متوقف شد. اما تفاوت‌هایی وجود دارد: رشد اقتصادی به‌اندازه دهه 1970 به نفت ارتباط ندارد. تولید انرژی بسیار کمتر از آن زمان انجام می‌شود.Fracking shale، آمریکا را به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز جهان تبدیل کرده است و این کشور را به استقلال انرژی که پس از بحران بنزین در دهه 1970 دنبال می‌کرد، نزدیک‌تر کرده است. بااین‌حال، این بحران یادآور این بود که جهان برای بیش از سه‌چهارم انرژی خود به سوخت‌های فسیلی متکی است، وضعیتی که احتمالاً برای دهه‌ها ادامه خواهد داشت، حتی اگر برخی کشورها سرمایه‌گذاری خود را در انرژی‌های تجدیدپذیر تسریع کنند.
نویسنده: اندا کوران
منبع: بلومبرگ
