کدام یک از انواع کاغذ در چاپ اسکناس کاربرد دارد؟
کاغذ یکی از مهمترین متریالهای ساخته شده به دست بشر است که تقریبا در تمام حوزههای صنعتی و غیر صنعتی ردی از آن دیده میشود. این کالای تمدنساز، در صنعت بانکداری و چاپ اسکناس نیز به وفور کاربرد دارد، با این تفاوت که کاغذ اسکناس دارای ویژگیهایی منحصربهفرد است و از نظر امنیتی با حساسیت بیشتری تولید میشود. کاغذهای مورد استفاده در صنعت چاپ اسکناس نه تنها بسیار مقاوم هستند، بلکه از نظر عدم امکان جعل، بهداشت و عدم نفوذ رطوبت نیز از استانداردهای بالایی برخوردارند. علاوه بر صنعت چاپ اسکناس، امور بانکداری و بایگانی اسناد نیز به شدت وابسته به کاغذهای مختلف از جمله کاغذ تحریر است. اهمیت کاربرد کاغذ در بانک و حوزه تولید انواع اسکناس، بهانهای شد تا ما در این مقاله از «پرسال» به بررسی تخصصی بهترین نوع کاغذ اسکناس و ویژگیهای خاص آن بپردازیم.
آیا کاغذ اسکناس همان کاغذ معمولی است؟
این اسکناسهایی که هر روز در بین دستان ما ردوبدل میشوند محصول فرآیندی پیچیده و حساس هستند که طی آن، کاغذهایی با ویژگیهای خاص تولید و برای چاپ انواع اسکناس مورد استفاده قرار میگیرند. اگر یک اسکناس کاغذی را مقابل چشمان خود بگیرید متوجه میشوید که بوی اسکناس، زبری و حتی درخشندگی آن هیچ ربطی به کاغذهای معمولی مثل: کاغذ تحریر، کاغذ کرافت، کاغذ گلاسه و موارد مشابه ندارد. دلیل این امر را باید در نوع متریال اولیه مورد استفاده در کاغذهای اسکناس دانست.
اسکناسها از کاغذ معمولی ساخته نمیشوند. در واقع برخلاف کاغذهای تولید شده از خمیر چوب که عموما برای چاپ اقلامی مانند روزنامه و کتاب مورد استفاده قرار میگیرند، کاغذ اسکناس از ترکیب 75درصد الیاف پنبه و 25درصد الیاف کتان با مواد شیمیایی خاص ساخته میشود. تاریخچه استفاده از کاغذ کتان پنبهای برای تولید ارز، به قرن 18 بر میگردد؛ زمانیکه این متریال برای اولین بار به عنوان جایگزینی بادوامتر برای کاغذ سنتی معرفی شد تا اینکه رفتهرفته با ظهور پیشرفتهای چشمگیر در فناوری و ویژگیهای امنیتی، کاغذ کتان پنبهای رسما به ماده استاندارد ترجیحی برای تولید پول تبدیل شد و اکنون در سرتاسر دنیا برای چاپ ارز، گذرنامه، ویزا و … به کار گرفته میشود.
استفاده از الیاف پنبه و کتان در تولید کاغذ پول مزایای متعددی دارد. مهمترین نکته در ساخت کاغذ اسکناس، عدم امکان جعل، دوام و ماندگاری بالای آن است زیرا اسکناسها در معرض استرسهای زیادی از جمله: سایش، آلودگی و آسیبهای فیزیکی قرار دارند، بنابراین این الیاف طبیعی سطح بالایی از استحکام و دوام را ارائه میدهند و ارز را در برابر سایش و پارگی مقاوم میسازند. علاوه بر این، بافت منحصربهفرد کاغذ پنبهای تشخیص اسکناسهای تقلبی را آسان میکند زیرا این نوع اسکناسها بافت یکسانی ندارند و در بعضی نقاط ضخیمتر و زبرتر هستند که این ویژگی امکان جعل آنها را دشوار میکند.
کاغذ اسکناس و ویژگیهای منحصربهفرد آن
همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم، کاغذهای اسکناس با الیاف کتان و پنبه فرموله میشوند سپس افزودنیهای شیمیایی خاصی به آنها اضافه میگردد تا مقاومتشان در برابر سایش و پارگی دو چندان شود. این پروسه تولید، نقش مثبتی در کیفیت ارز کاغذی و افزایش طول عمر آنها در چرخه گردش پول دارد. کاغذهای امنیتی پنبهای که در چاپ اسکناسهای ایرانی نیز مورد استفاده قرار میگیرند، انعطافپذیری بالایی دارند و به سختی پاره میشوند. بافت خاص و زبر کاغذ اسکناس از لغزش آن در دست افراد جلوگیری نموده و کاربری اسکناس را آسان میسازد.
کاغذهای اسکناس در مقابل نفوذ آب و رطوبت نیز مقاوم هستند. قابلیت جوهرپذیری بالای کاغذ اسکناس پنبهای باعث شده تا مرکب از روی آنها به سختی پاک و حتی کمرنگ شود. البته این ویژگی تحتتأثیر نوع جوهر خاصی که برای چاپ اسکناس مورد استفاده قرار میگیرد نیز هست. مرکب کاغذ اسکناس نوعی جوهر امنیتی ویژه است که اثرات تغییر رنگ نوری اسکناسها را ممکن میسازد.
همچنین تولید اسکناس با کاغذ کتان پنبهای در مقایسه با سایر مواد مورد استفاده برای ساخت ارز، تأثیر زیست محیطی کمتری دارد، از اینرو پایداری کاغذ اسکناس پنبهای آن را به گزینهای سازگار با محیط زیست برای بانکهای مرکزی و ضرابخانهها در سراسر جهان تبدیل کردهاست. یکی دیگر از جنبههای جذاب کاغذ ارز، امکان گنجاندن ویژگیهای امنیتی مختلف از؛ واترمارک گرفته تا نخهای امنیتی و هولوگرام، به منظور جلوگیری از جعل آنها است. این عناصر نقش مهمی در تشخیص اسکناسهای واقعی از تقلبی دارند. حکومتها نیز از استراتژهای کاملا امنیتی و تخصصی برای ساخت پول استفاده میکنند زیرا چاپ اسکناسهای فاقد کیفیت، نه تنها منجر به کاهش اعتماد عمومی نسبت به سیستم پولی هر کشور میشود، بلکه زمینه را برای فساد مالی فراهم ساخته و هزینههای نگهداری و چاپ مجدد اسکناس را افزایش میدهد.
کاغذ اسکناس پلیمری و قابلیتهای آن
درحالیکه پنبه و کاغذ کتان جزو مواد اولیه ترجیحی مورد استفاده برای چاپ ارز در جهان هستند، بعضی از کشورها تولید اسکناسهای پلیمری را به عنوان جایگزینی ایمن و مقاومتر نسبت به کاغذهای پنبهای پیش گرفتهاند. این اسکناسها از یک بستر پلیمری بادوام ساخته شدهاند که ویژگیهای امنیتی و طول عمر بیشتری را ارائه میدهند. اسکناسهای پلیمری با استفاده از ترکیب پلی پروپیلن با BOPP، در طی یک فرآیند چاپ لایهای ساخته میشوند. این پلیمرها از زنجیرهای از مولکولها یا مونومرهای به هم پیوسته تشکیل شدهاند و در برابر فشار و ضربه مقاوم هستند.
بهطورکلی پلیمر، خواص ضد رطوبتی بالایی دارد. همچنین سطح اسکناسهای پلیمری برخلاف انواع پنبهای آن بسیار صاف است، بنابراین اسکناسها کمتر در معرض آلودگی و انتقال میکروبها قرار دارند و تمیز کردن آنها آسانتر است. البته این قابلیت در عین مثبت بودن جنبه منفی نیز دارد زیرا صاف بودن این نوع اسکناسها باعث لغزش آنها در هنگام شمارش، انتقال و یا نگهداری میشود. اسکناسهای پلیمری علاوه بر اینکه در برابر نفوذ آب و خاک مقاوم هستند، در مقابل تغییرات دمایی و اشعه خورشید نیز مقاومت بالایی از خود نشان میدهند.
به کمک ساختار سه بعدی پلیمر، کاغذ اسکناس های پلیمری را میتوان با ویژگیهای امنیتی با تکنولوژی بالا عرضه و تولید کرد که این ویژگی تأثیر به سزایی در کاهش چشمگیر آمار جعل اسکناس داشتهاست. نکته مهم دیگر درباره پولهای پلیمری قابلیت بازیافت آنها است. پالتهای پلیمری بازیافتی را میتوان به اقلام پلاستیکی جدیدی مانند سطلهای کمپوست تبدیل کرد. بهطور کلی اسکناسهای پلیمری دوام بیشتر، امنیت بالاتر و بهداشت قویتری دارند که مجموع این مزایا باعث شده تا علیرغم هزینههای بیشتر برای چاپ این نوع پولها، به دلیل کاهش هزینههای نگهداری و چاپ مجدد آنها در درازمدت، پلیمر به عنوان جایگزینی برای اسکناسهای پنبهای در نظر گرفته شود.
البته در سیستم پولی و بانکی بسیاری از کشورها به دلیل معایب شناخته شده پولهای پلیمری مانند: نداشتن انعطاف لازم موقع تاکردن، لغزندگی، چسبندگی در اثر خیس شدن و احتمال کمرنگ شدن جوهر روی این نوع کاغذها، همچنان پنبه و کتان به عنوان ماده اولیه در چاپونشر اسناد رسمی مختلف مانند: اسکناس، گذرنامه، ویزا و گواهینامهها استفاده میشوند.
بیشتر بخوانیم! کاربرد کاغذ در صنایع مختلف