مواد شیمیایی بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره انسان مدرن هستند. بدون این مواد بسیاری از محصولات هرگز تولید نمی‌شدند و یا کیفیت کنونی را نداشتند. اما، واقعیت این است که علی‌رغم نقش سازنده مواد شیمیایی در صنعت و زندگی بشر، ماهیت شیمیایی و مصنوعی این مواد، خطراتی را برای سلامت عمومی و زیست‌گاه انسان در پی دارند. جالب است بدانید که طیف وسیعی از محصولات غذایی، آرایشی، دارویی و … که ما به صورت روزانه با آن‌ها سروکار داریم، حاوی مواد شیمیایی پنهان هستند. تنوع گسترده این مواد، امکان معرفی همه آن‌ها را در این مقاله ناممکن ساخته‌‌است به همین علت، ما در ادامه این مقاله از «پرسال» قصد داریم تنها به معرفی بخشی از رایج‌ترین مواد شیمیایی پر کاربرد در صنعت غذا و تولیدات آرایشی و بهداشتی بپردازیم، پس همراه ما باشید.
مواد شیمیایی خوراکی پنهان در محصولات غذایی و نوشیدنی‌ها
حفظ طعم و بافت، ماندگاری محصول و جلوگیری از فرآیند اکسیداسیون، نقش بسزایی در کیفیت محصولات غذایی و نوشیدنی‌های صنعتی دارد. به همین علت، صنعتگران و تولیدکنندگان این حوزه برای رسیدن به این اهداف مهم، از مواد شیمیایی خوراکی به عنوان افزودنی‌های غذایی، نگهدارنده‌ها، رنگ‌ها و طعم‌دهنده‌ها استفاده می‌کنند. این مواد شامل موارد زیر هستند:
- سدیم بنزوات: این ماده شیمیایی از جمله نگهدارنده‌های معروف و پرکاربرد در صنعت غذا و نوشیدنی است که به طور خاص در تولید مرباها، نوشیدنی‌ها، سالادها و ترشی‌های آماده استفاده می‌شود. سدیم بنزوات در صنعت تولید مواد آرایشی، دستمال مرطوب کودک و خمیر دندان نیز کاربردهای فراوانی دارد. این ماده شیمیایی با نام E211، جزو نگهدارنده‌های مورد تأیید سازمان غذا و دارو آمریکا است. مصرف بی‌رویه سدیم بنزوات موجب تشکیل ماده سرطان‌زای بنزن در بدن، آسیب کبدی، واکنش‌های آلرژیک، اختلال کم توجهی و بیش فعالی می‌شود.
- نیترات و نیتریت‌ها: این گروه از مواد شیمیایی کاربردهای متعدد و متنوعی در صنعت غذا و نوشیدنی دارند. نیتریت و نیترات‌ها به بهبود رنگ و طعم و افزایش ماندگاری محصولات غذایی کمک می‌کنند. به‌طور مثال، اسید نیتریک و نیتریت سدیم باعث تثبیت رنگ قرمز گوشت می‌شوند و از فساد میکروبی و اکسیداسیون مواد غذایی جلوگیری می‌کنند. مصرف بیش از حد نیتریت و نیترات‌ها در صنعت غذا ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به اختلالات ذهنی، سرطان روده، خستگی، سردرد، سرگیجه و کبودی پوست در بدن انسان شود.
- اسید فسفریک: اسید فسفریک با شماره E338، نقش مهمی در صنعت غذا و نوشیدنی ایفا می‌کند. تولیدکنندگان محصولات غذایی و نوشیدنی‌های صنعتی، از اسید فسفریک با هدف تنظیم اسیدیته، افزایش ماندگاری و حفظ شفافیت فرآورده‌های غذایی استفاده می‌کنند. همچنین، اسید فسفریک خوراکی در ایجاد طعم تند و ترش نوشیدنی‌های گازدار نیز مؤثر است. مصرف بیش از حد یا استفاده نادرست از این ماده شیمیایی ممکن است اثرات نامطلوبی روی سلامت استخوان‌ها، دندان‌ها و عملکرد بهینه کلیه‌ها داشته‌باشد.
- اسید سیتریک: اسید سیتریک یکی از مواد شیمیایی پنهان و پرکاربرد در صنایع غذایی است که به دلیل ایجاد عطر و طعم ترش، خاصیت نگهدارندگی و توانایی بالا در تنظیم اسیدیته مواد غذایی و نوشیدنی‌ها، جایگاه ویژه‌ای در این صنعت دارد. اگرچه اسید سیتریک خوراکی ایمن تلقی می‌شود، اما واقعیت این است که مصرف بی‌رویه اسید فسفریک می‌تواند باعث درد و تورم مفاصل، مشکلات عضلانی، تنگی نفس، سنگ کلیه و واکنش‌های آلرژیک در بدن انسان شود.
- سولفات‌ها: سولفات‌ها جزو مواد شیمیایی نام آشنا در صنایع غذایی و نوشیدنی‌ها هستند. مثلا از اسید سولفوریک برای تنظیم pH و جلوگیری از رشد باکتری‌ها استفاده می‌کنند. متا بی‌سولفات سدیم دیگر ماده شیمیایی ارزشمند است که عموما از اکسیداسیون مواد غذایی و میوه‌ها جلوگیری می‌کند. به همین منظور از آن برای تولید محصولات سیب زمینی، مرباها، فرآورده‌های میوه و … استفاده می‌کنند. سولفات آلومینیوم نیز یک ماده شیمیایی پرکاربرد برای تصفیه و شفاف‌سازی آب در تولید نوشیدنی‌های غیر الکلی و ماءالشعیرها است. سولفات پتاسیم نیز به بهبود بافت و پایداری محصولات غذایی کمک می‌کند. مصرف غیر مجاز سولفات‌ها ممکن است تبعاتی چون کاهش سولفیت در کبد، تداخل در جذب مواد مغذی، مشکلات گوارشی و واکنش‌های آلرژیک را به همراه داشته‌باشد.
- تارترازین: تارترازین یک رنگ‌دهنده مصنوعی پرکاربرد است که به عنوان رنگ خوراکی در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی استفاده می‌شود. این افزودنی شیمیایی به صورت پودر کریستالی زرد رنگ و بدون بو ظاهر می‌شود. این ماده در حوزه‌های گوناگون صنعت از جمله صنایع غذایی، صنایع دارویی، صنایع شیمیایی، صنایع آرایشی و بهداشتی کاربردهای گسترده‌ای دارد. عوارض کبدی و کلیوی، واکنش‌های آلرژیک و بیش فعالی در کودکان، تنها بخشی از اثرات نامطلوب استفاده بی‌رویه از این ماده شیمیایی پنهان در مواد غذایی است.
- آسپارتام: این ماده شیمیایی یک نوع شیرین کننده مصنوعی غیرقندی است که عموما برای تولید نوشیدنی‌های رژیمی و کم کالری، محصولات لبنی کم چرب، پودینگ‌ها، مخلوط‌های دسر خشک شده، چاشنی‌ها، سس‌ها، مربا، آدامس، شیرینی‌ها و دسرهای آماده مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف غیر مجاز این ماده شیمیایی عوارض عصبی، متابولیکی، گوارشی و آلرژیک را برای سلامت انسان به همراه دارد.
مواد شیمیایی پنهان در صنایع بهداشتی و آرایشی
بسیاری از محصولات بهداشتی و آرایشی که ما به صورت روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، حاصل ترکیبات شیمیایی مهمی هستند که به کیفیت و کارآیی این گروه از تولیدات صنعتی کمک می‌کنند. اما صرف نقش سازنده این مواد شیمیایی نمی‌توان جنبه‌های منفی آن‌ها بر زندگی و سلامت انسان را نادیده گرفت. موارد زیر تعدادی از رایج‌ترین مواد شیمیایی مورد استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی هستند:
- پودر سوپر جاذب بهداشتی: شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید پدهای روزانه بانوان، زیر اندازهای بهداشتی، کرم‌های مرطوب‌کننده، محصولات مراقبت از زخم و … به کمک پودر سوپر جاذب بهداشتی ساخته و تولید می‌شوند. این ماده شیمیایی ارزشمند با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، از جمله قابلیت جذب و نگهداری بالای مایعات، غیر سمی بودن و سازگاری با محیط زیست، به عنوان یک ماده ایمن و کارآمد در حوزه صنایع بهداشتی و آرایشی شناخته می‌شود. پودر سوپر جاذب یک محصول چندمنظوره و آبدوست است که به بهبود کیفیت و کارآیی محصولات آرایشی و بهداشتی کمک می‌کند. البته، پودر جاذب بهداشتی با وجود کاربردهای فراوان ممکن است باعث ایجاد حساسیت و تحریک پوست، اختلالات تیروئیدی، ناباروری، کاهش میزان جذب آب و سرطان تخمدان شود. همچنین، عدم مدیریت پسماند محصولات تولید شده با این پودر، خطرات زیست محیطی را نیز در پی دارد.
- پارابن‌ها: پارابن‌ها گروهی از نگهدارنده‌های صنعتی هستند که در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی مثل: کرم‌ها، لوسیون‌ها، شامپوها، نرم‌کننده‌ها، ضد آفتاب‌ها و محصولات آرایشی چشم استفاده می‌شوند. متیل پارابن، اتیل پارابن، پروپیل پارابن، بوتیل پارابن و ایزوبوتیل پارابن بخشی از مهم‌ترین پارابن‌های پرکاربرد در صنایع آرایشی و بهداشتی هستند که از رشد میکروارگانیسم‌ها جلوگیری می‌کنند و هزینه‌های تولید را تا حد زیادی کاهش می‌دهند. مقدار نامناسب این مواد شیمیایی ممکن است باعث تغییر عملکرد مغز، تضعیف سیستم ایمنی، مشکلات باروری، چاقی و بلوغ زودرس در دختران شود.
- فرمالدهید: این ماده شیمیایی به عنوان ضدعفونی‌کننده و نگهدارنده در صنایع مختلف، به خصوص صنایع آرایشی و بهداشتی شناخته می‌شود. فرمالدهید عموما در تولید محصولاتی مانند صاف کننده مو، محصولات مراقبت از پوست، لوسیون‌های بدن و … به کار برده می‌شود. طی تحقیقات انجام شده، فرمالدهید ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. به همین علت، سازمان غذا و داروی آمریکا پیشنهاد ممنوعیت کامل و یا محدودیت استفاده از فرمالدهید در محصولات مختلف مثل صاف‌کننده‌های مو را مطرح کرده‌است. همچنین، نازایی، تحریک سیستم بینایی و مشکلات ریوی از دیگر مضرات احتمالی فرمالدهید برای سلامت انسان هستند.
- فتالات: فتالات گروهی دیگر از مواد شیمیایی پنهان در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی هستند. این مواد، در صنایع پلاستیک‌سازی نیز نقش مهمی را ایفا می‌کنند. از فتالات بیشتر به عنوان نرم‌کننده و تثبیت‌کننده بوی عطر استفاده می‌کنند. لوسیون‌های بدن، کرم‌ها، پودر بچه، خط چشم، رژ لب، شامپو و صابون، عطر و خوشبو کننده‌های موجود در بازار جزو محصولات آرایشی و بهداشتی حاوی فتالات هستند. استفاده از این ماده نیز با انتقاداتی همراه است زیرا ممکن است باعث اختلالات هورمونی، ایجاد مشکلات رفتاری و کاهش ضریب هوشی در جنین و آسیب به کبد، کلیه‌ها، ریه‌ها و سیستم تولید مثل مصرف‌کنندگان شود.
- کربنات پتاسیم: اگر به ترکیبات اولیه برخی از لوسیون‌های کک و مک صورت و بدن، شامپوهای مایع و کرم‌های محو کننده دقت کنید، نام کربنات پتاسیم را خواهید دید. این ماده شیمیایی در اشکال مختلف مانند محلول، پودر و گرانول عرضه می‌شود و بیش از هر چیز در صنعت ساخت شیشه و صابون سازی کاربرد دارد. استفاده مجاز این ماده توسط سازمان غذا و دارو آمریکا مورد تأیید قرار گرفته‌است، اما زیاده‌روی و یا استفاده نادرست از کربنات پتاسیم ممکن است باعث حساسیت و آلرژی پوستی، مشکلات جدی قلبی، تحریک و التهاب پوست و چشم شود.
- آدیپیک اسید: تولیدکنندگان محصولات آرایشی و بهداشتی از مواد شیمیایی گوناگون از جمله آدیپیک اسید برای تولید محصولات مختلف استفاده می‌کنند. اسید آدیپیک بیشتر به عنوان تنظیم‌کننده،PH مرطوب‌کننده و نرم‌کننده در این صنعت شناخته می‌شود. این ماده شیمیایی تأثیر به سزایی در عملکرد بهینه کرم‌های لایه‌بردار دارد. کربنات پتاسیم جاذب رطوبت است، در نتیجه استفاده از آن در فرمولاسیون کرم‌ها و لوسیون‌ها به حفظ رطوبت طبیعی پوست بدن کمک می‌کند. کرم‌های مرطوب‌کننده و ضد پیری، محصولات مراقبت از ناخن، رنگ موها، صابون‌ها، ژل‌های شست‌وشو و کانسیلرها از جمله محصولات ساخته شده با آدیپیک اسید هستند. استفاده از محصولات تولید شده با این ماده شیمیایی ممکن است باعث تحریکات پوستی در افراد با پوست حساس شود.
جمع بندی
بر هیچکس پوشیده نیست که طیف وسیعی از مواد شیمیایی، به بهبود کیفی محصولات ساخته شده با این مواد و افزایش سطح رفاه زندگی بشر کمک می‌کنند. اما استفاده نابه‌جا و انتخاب مواد شیمیایی فاقد درجات کیفی تأیید شده از سوی سازمان‌های نظارتی، می‌تواند خطرات مختلفی را برای انسان و محیط زیست به همراه داشته‌باشد. به‌این‌ترتیب، برای کاهش عوارض منفی احتمالی مواد شیمیایی، مدیریت مسئولانه این مواد، رعایت پروتکل‌های ایمنی و توسعه جایگزین‌های ایمن‌تر در به حداقل رساندن اثرات نامطلوب آن‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست، بسیار مهم است. مجموعه ما (شرکت بازرگانی پرسال) به عنوان واردکننده برتر انواع فرآورده های شیمیایی در ایران، امکان خرید مواد شیمیایی باکیفیت و ممتاز را برای کلیه خریداران محترم از جای‌جای کشور فراهم نموده‌است. جهت خرید آنلاین مواد شیمیایی وارداتی، کافی است از طریق راه‌های ارتباطی موجود، ثبت سفارش کنید.
